Սուրեն Ներսեսյանի բլոգ

Ջրի մուռների կառուցվացքը և բազմացումը
Ջրի մուռները պատկանում են մուռերի կարգին՝ բույսեր, որոնք աճում են խոնավ միջավայրերում: Դրանք ունեն հատուկ կառուցվածք՝ նուրբ տերևներ և ճյուղեր, որոնք ապահովում են ջրի ներծծման գործընթացը: Նրանք բազմանում են սպորներով, որոնք տարածվում են ջրում, որտեղից աճում են նոր մուռեր:

Ջրի մուռները ինչ նշանակություն ունեն մարդու կյանքում
Ջրի մուռները կարևոր են բնության համար, քանի որ դրանք օդից կլանում են կարբոն dioxide (CO2) և ազատում են թթվածին: Այնպես էլ հանդիսանում են ջրի էկոհամակարգի մաս՝ ջրի մաքրող հատկությամբ: Մարդկային կենսագործունեության մեջ դրանք կարող են օգտագործվել նաև էկոլոգիական մաքրման նպատակով:

Մամուռների կառուցվացք և տարածվացություն
Մամուռները՝ անգիտելի բույսեր են, որոնք չունեն իրական արմատներ, ստորգետնյա համակարգ կամ ծաղիկներ: Նրանք տարածվում են ամբողջ աշխարհում՝ հիմնականում խոնավ վայրերում: Նրանք հիմնականում աճում են քարերի, ծառերի և ուրիշ հողմաղացների վրա:

Սպորավոր բույսերի ընդանուր բնութագիրը
Սպորավոր բույսերն առանձնանում են դրանով, որ բազմանում են սպորներով, այլ ոչ թե սերմերով: Դրանք չունեն ծաղիկներ, իսկ սպորները տարածվում են տարբեր եղանակներով՝ օդի, ջրի կամ կենդանիների միջոցով:

Սպորավոր բույսերի բազմացումը
Սպորավոր բույսերը բազմանում են սպորներով, որոնք սովորաբար ձևավորվում են սպորակապերի վրա (սպորակի): Սպորները գեներացիոն շրջաններում աճում են, ստեղծում նոր բույսեր, և այս գործընթացը խթանում է նրանց տարածումը:

Ծաղկավոր բույսերի կառուցվացք
Ծաղկավոր բույսերը ունեն խորը կառուցվածք՝ արմատներ, կադրեր, տերևներ, ծաղիկներ և պտուղներ: Ծաղիկը ծառայում է բույսի բազմացման համար՝ փոխելով հորմոնային ազդեցությունները և օրգանիզմների միջոցով բույրեր և գույներ գրավելով մրջյուններին կամ այլ pollen փոխանցող կենդանիներին:

Ծաղկավոր բույսերի տերևի և արմատի կառուցվացք
Ծաղկավոր բույսերի տերևներն ունեն եզակի կառուցվածք՝ դրանք իրականացնում են լուսասինթեզ, իսկ արմատներն ապահովում են սննդանյութերի և ջրի ներհոսքը բույսի մնացած մասերին:

Նոյեմբեր ամսվա բլոգային աշխատանք
Այս աշխատանքում նախատեսվում է ներկայացնել բլոգային նյութեր, որոնք ընդգրկում են ուսումնասիրությունները, մեկնաբանությունները և փորձնական աշխատանքները կենսաբանության տարբեր թեմաներից՝ կապված բույսերի կառուցվածքի, կենսաբառարանների և այլ էկոլոգիական խնդիրների հետ:

---

Մարդուն ըստ իր արարքի են ճանաչում․․․

Մարդուն ճանաչում են ոչ թե նրա խոսքով, ոչ թե նրա արտաքինով, այլ նրա արարքներով ու վերաբերմունքով մյուսների նկատմամբ։ Չկա ավելի հստակ ու ճշգրիտ ցուցանիշ, քան մարդու գործերը, որոնք արտահայտում են նրա ներաշխարհը։ Քանզի որևէ մեկին կարող են ընդամենը մեկ կամ երկու անգամ տեսնել, բայց միայն նրա արարքները կպատմեն նրա իսկական լինելության մասին։ Մարդը կարող է մեկ ժամում լինել սիրալիր և բարի, բայց նրա վարքը շաբաթներ կամ ամիսներ շարունակ ցույց կտա, թե նա ով է։

Երբ մարդը օգնության ձեռք է մեկնում ու իր քայլերով ուրախացնում ուրիշներին, նա չի ասում, թե «ես եմ լավը», այլ նրա արարքները խոսում են դրա մասին։ Նույնպես, երբ մարդը մշտապես հակամարտում է, չի պահում իր խոստումները, երբ անընդհատ վնասում է ուրիշներին, նրա գործողությունները էլ ավելի խոսուն են ու բացահայտում են նրա ներաշխարհի մթնշաղը։ Բոլոր սրանք արդեն փաստեր են, որ չափում են մարդու ճշմարիտ էությունը։

Ի վերջո, մեր կյանքի մասին պատմությունն ամեն օր գրվում է մեր ձեռքով՝ մեր գործերով, մեր քայլերով, մեր ընտրություններով։ Հենց այդ քայլերը են ձևավորում մեր ուղին, մեր անունը և այն, թե ինչպիսին ենք դառնում։

Երբ ես փոքր էի, պաշտում էի կրկեսը, և կրկեսում ամենից շատ գազաններն էին ինձ դուր գալիս: Ինձ հատկապես փիղն էր գրավում, որը, ինչպես հետո իմացա, նաև մյուս երեխաների սիրելին էր: Ներկայացման ժամանակ այդ հսկայական վայրի կենդանին ցուցադրում էր իր անասելի քաշը, ուժը, չափսերը… Բայց իր ելույթից հետո մինչև հաջորդ ելույթի սկիզբը նա շղթայված էր, շղթայի մի ծայրը կապված էր փղի ոտքին, իսկ մյուսը` գետնի մեջ խրված ցցին:

Դա ընդամենը փայտի մի կտոր էր, որ միայն մի քանի սանտիմետր էր խրված հողի մեջ: Չնայած շղթան հաստ էր և ամուր, ինձ համար ակնհայտ էր, որ այդպիսի կենդանին, որն ընդունակ է ծառեր արմատախիլ անելու, հեշտությամբ կարող էր այդ ցիցը հանել ու փախչել:
Ինձ համար հանելուկ էր մնացել` ի՞նչն էր նրան պահում, ինչո՞ւ նա չէր փախչում:

Երբ դեռ հինգ-վեց տարեկան էի, հավատում էի մեծահասակների իմաստնությանը: Չեմ հիշում` այս հարցերը ես տվեցի ուսուցչի՞ս, հայրիկի՞ս, թե՞ հորեղբորս: Նրանցից մեկն ինձ բացատրեց, թե փիղը չի փախչում, քանի որ նա վարժեցված է:
Այդ ժամանակ ես տվեցի միանգամայն ակնհայտ հարց. «Եթե փիղը վարժեցված է, էլ ինչո՞ւ են նրան շղթայում»:
Հիշում եմ, որ ոչ մի բավարար պատասխան չստացա: Ժամանակի ընթացքում մոռացա փղին էլ, նրա հետ կապված հարցերն էլ և այդ մասին հիշում էի միայն մարդկանց շրջապատում, ովքեր գոնե մեկ անգամ այդ հարցն իրենց տվել են:

Մի քանի տարի առաջ հայտնաբերեցի, որ, հուրախություն ինձ, բավականին խելացի մի մարդ գտել է հարցի պատասխանը` կրկեսային փիղը չի փախչում, որովհետև նա մանկուց կապված է նմանատիպ ցցի:
Աչքերս փակեցի և պատկերացրի ցցին կապված նորածին անպաշտպան փղին: Վստահ եմ, որ այն ժամանակ փղիկն ամբողջ ուժով ձգել է` փորձելով ազատվել: Բայց, չնայած թափված ջանքերին, ոչինչ չի ստացվել, քանի որ ցիցն այն ժամանակ բավականին ամուր է եղել:
Պատկերացնում էի, թե ինչպես է նա երեկոյան ուժասպառ ընկնում, իսկ առավոտյան փորձում նորից ու նորից… Մինչև, իր համար սարսափելի մի օր, նա հնազանդվել է իր ճակատագրին՝ ընդունելով սեփական անզորությունը:

Այդ հսկա և հզոր փիղը կրկեսից չի փախչում, քանի որ խեղճը կարծում է, թե չի կարող:

Նրա հիշողության մեջ մնացել է անզորության այն զգացողությունը, որն ապրել է ծնվելուց անմիջապես հետո:
Եվ ամենավատն այն է, որ այդ հիշողությանը նա երբեք չի կասկածում:
Նա այլևս երբեք չի փորձել իր ուժը կիրառել:

-Այսպիսին է կյանքը, Դեմիան: Բոլորս էլ ինչ-որ բանով նման ենք կրկեսի փղին. այս կյանքում մենք կապված են հարյուրավոր ցցերի, որոնք սահմանափակում են մեր ազատությունը:
Ապրում ենք` համարելով, որ «չենք կարող» անել բազում գործեր, ուղղակի, որովհետև, շատ վաղուց, երբ դեռ փոքր էինք, փորձել ենք ու չենք կարողացել:
Այն ժամանակ վարվել ենք այս փղի նման, մեր հիշողության մեջ գրանցել ենք այսպիսի հրահանգ. «Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում և երբեք չեմ կարողանա»:
Մենք մեծացել ենք այս հրահանգով, որն ինքներս ենք մեզ տվել, և դրա համար էլ երբեք չենք փորձել ցիցը հանել:
Երբեմն, շղթայի ձայնը լսելիս, հայացք ենք ձգում ցցին և մտածում.
Չեմ կարողանում և երբեք էլ չեմ կարողանա:

…. Եվ միակ ձևը պարզելու, որ դու կարող ես ինչ-որ բանի հասնել, նոր փորձ անելն է, որի մեջ կներդնես քո ամբողջ ոգին:
Քո ամբողջ ոգին:

1. Մինչև, իր համար սարսափելի մի օր, նա հնազանդվել է իր ճակատագրին՝ ընդունելով սեփական անզորությունը:
   • Բառը “մինչև” այստեղ կարևոր է, որովհետև այն ցույց է տալիս, որ փիղը հասնում է մի պահի, երբ նա արդեն հիասթափվել է և հրաժարվում է փորձել ազատվել: Վերջնական “սարսափելի մի օր”ը հուշում է, որ այդ պահը դարձնում է կյանքի կարևոր հանգրվան՝ փոխելով փղի ամբողջ մոտեցումը իր հնարավորություններին:
2. Այդ հսկա և հզոր փիղը կրկեսից չի փախչում, քանի որ խեղճը կարծում է, թե չի կարող:
   • Բառը “խեղճը” այստեղ կարևոր է, քանի որ այն ընդգծում է փղի հոգեվիճակը՝ նա ավելի շատ ապրում է իր հիշողության մեջ մնացած անզորության զգացողությամբ, քան իրականում իր ուժին հավատալով։ Հենց այս հոգեբանական իրավիճակն է, որ նրան պահում է տեղում, խոչընդոտում է նրա ազատությանը։
3. Այն ժամանակ վարվել ենք այս փղի նման, մեր հիշողության մեջ գրանցել ենք այսպիսի հրահանգ. «Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում և երբեք չեմ կարողանա»:
   • Այս պարագայում “հիշողության մեջ գրանցել ենք” արտահայտությունը կարևոր է, քանի որ այն բացատրում է, թե ինչպես որոշ մոտեցումներ ու համոզմունքներ հաստատվում են մարդու մեջ՝ ձևավորելով սեփական սահմանափակումները։ Սա ցույց է տալիս, որ մարդու գիտակցությունը կարող է կեղծ համոզմունքներով փշրել սեփական հնարավորությունները։
4. Եվ միակ ձևը պարզելու, որ դու կարող ես ինչ-որ բանի հասնել, նոր փորձ անելն է, որի մեջ կներդնես քո ամբողջ ոգին:
   • Բառը “ամբողջ ոգին” արտահայտում է զգացմունքային և մտավոր ներդրման կարևորությունը։ Սա վերապահում է, որ միայն 100%-ով նվիրվածություն ու աշխատասիրություն կարող է հաջողություն բերել, ու միայն այդ դեպքում կարող ենք անցնել սահմանափակումները։

7. Բացատրել դարձվածքները բառարանի օգնությամբ

1. Իրար սրտից ջուր խմել – Հետաքրքիր ու համախոհ վերաբերմունք ունենալ մի ուրիշի նկատմամբ, միմյանց հետ լավ հարաբերություններ պահպանել:
2. Հազար մաղով անցկացրած – Աշխատելու, դժվարություններ հաղթահարելու կամ ինչ-որ բան շատ ծանր ու երկար ժամանակ անցկացնել:
3. Հիվանդի համար ջուր բերող – Կրտսեր կամ ոչ կարևոր դեր ունեցող մեկը, որը հաճախ անպատրաստ է կամ անտեսանելի է:
4. Գլխին կրակ թափել – Վիրավորել կամ վիրավորական բաներ ասել մեկի հասցեին, հատկապես անտեղի:
5. Կանաչ-կարմիրը կապել – Միավորել հակադիր կամ ոչ համատեղելի կողմեր կամ տեսակետներ:
6. Կոպեկի համար մեռած – Հույս ունենալ ինչ-որ բան ստանալ միայն մի փոքրիկ գումարի դիմաց, կամ անսահմանքան փափագել:
7. Ուրիշի բնում ձու ածել – Մի ուրիշի աշխատանքի կամ հաջողության վրա օգտվել՝ առանց սեփական ջանքեր ներդնելու:
8. Ոտքի կոխան դարձնել – Միայնակ կամ խեղճ վիճակում դնել որևէ մեկին՝ նրան խիստ դժվարությունների մեջ թողնելով:
9. Փուշը մատից հանել – Չարչարանքից դուրս գալ կամ լուծել շատ դժվարին իրավիճակ:
10. Գրքի մի երեսը կարդալ – Միայն որոշակի, համակողմանի չհասկանալ ինչ-որ բան կամ մարդու մասին՝ միայն միակ կողմը նկատելով:

---

8. Ո՞ր դարձվածքների իմաստն է սխալ բացատրված

1. ժամավաճառ լինել – իզուր ժամանակ վատնել: (Սխալ) → “Ժամավաճառ լինել” նշանակում է երկար ժամանակով իզուր զբաղվել բաներով կամ զբաղվածություն ցուցաբերել, առանց որևե նշանակալի արդյունք ստանալու։
2. երեսից կախվել – թախանձել: (Ճիշտ) → Սա նշանակում է ինչ-որ բան խնդրել կամ թախանձել։
3. արյունը ջուր դառնալ – սահմռկել: (Սխալ) → Այս выражение նշանակում է, որ ինչ-որ բան կատարվում է կամ տեղի է ունենում, ինչն անսովոր է կամ խիստ արհեստական։
4. աչքերը փակել – ժպտալ: (Սխալ) → Արձագանքն այն է, երբ մարդը փորձում է խուսափել տեսնելուց, որովհետև չի ցանկանում հուսահատություն տեսնել կամ ծանր էմոցիաներ։
5. աչքը ջուր կտրել – կարոտով, անհամբերությամբ սպասել: (Ճիշտ) → Ասում է, որ մարդը սպասում է մի բանի, որի մասին մտածում է ամեն վայրկյան։
6. անձյուն ձմեռ – անճարակ մարդ: (Սխալ) → Դա նշանակում է դժբախտություն, չկարողանալ վիճակը ճիշտ դիտել։
7. գլխարկը գետնովը տալ – նորաձև հագնվել: (Սխալ) → Դա նշանակում է համարձակորեն ցուցադրել ինչ-որ բան կամ անել, որը կարող է դառնալ նորաձև։
8. գլխին տալ – ուրախանալ: (Սխալ) → Այս արտահայտությունը նշանակում է տարօրինակ ձայների կամ հարցերի առաջացման պայմաններում գլխում այլընտրանքային զգացմունքներ հուշել։

---

9. Հետևյալ դարձվածքներով մեկական նախադասություն կազմել

1. Լեղին ճաքել – Վերջապես լեղին ճաքեց՝ նա ընդունեց իր սխալը։
2. արյունը գլխին խփել – Երբ իմացա նորությունը, արյունը գլխին խփեց՝ ես անակնկալի եկա։
3. հոգին ավանդել – Նա հոգին ավանդեց աշխատանքին ու գնաց տանը հանգստանալու։
4. անարգանքի սյունին գամել – Նա իրեն անարգանքի սյունին գամեց իր սխալներով։
5. ճամփա պահել – Բարի ճանապարհին ճամփա պահելով՝ նա գնաց իր տուն։
6. ականջի հետև գցել – Նշանի տեղը գտնելով՝ նա վերջապես ականջի հետև գցեց խնդիրները։

---

10. Հետևյալ բառերի համար գտնել հոմանիշ դարձվածքներ

1. ծաղրել – կշտամբել
2. հիվանդանալ – վարակվել
3. օգնել – աջակցել
4. հասկանալ – հասու լինել
5. մեռնել – մահանալ
6. անտեսել – չնկատել
7. ծուլանալ – թուլանալ
8. ուրախանալ – երջանիկ լինել
9. ճարպիկ – հմուտ
10. թանկ – բարձր գին ունեցող
11. սպառնալ – սպառնալիք առաջացնել
12. գունատվել – բաց գույն ընդունել
13. էժան – մատչելի

---

11. Տրված բառերի հականիշները գրի´ր

1. Սիրուն – բացակայում
2. Լավ – վատ
3. Մեծ – փոքր
4. Ներքև – վերև
5. Ուշադիր – անուշադիր
6. Բարեկամ – թշնամի
7. Աղքատ – հարուստ
8. Կուշտ – սոված
9. Դիտավորյալ – անզգույշ
10. Հիշել – մոռանալ
11. Վառել – մարել
12. Դրական – բացասական
13. Շնորհակալություն տալ – հրաժեշտ տալ
14. Հյուսել – փչացնել
15. Թույլատրել – արգելել
16. Ընկնել – բարձրանալ
17. Գումարել – կրճատել
18. Թափթփել – հավաքել
19. Պապանձվել – շարժվել
20. Գիշեր – օր
21. Ելք – մուտք
22. Ավարտել – սկսել
23. Օգնել – խոչընդոտել
24. Արձագանքել – դադարեցնել

---

12. Կետերը փոխարինի´ր ընդգծված բառերի հականիշներով

1. Նա միայնակ է ու միայն մտածում է իր լավ մասին: → վատ
2. Ինչպես միշտ, դու պետք է ծաղկես ու միշտ մնաս սիրուն: → անհավանական

Արևի  ճառագայթները  տարածվել  էին  ողջ  հնդկական  երկրի  վրա,  բայց  չէին  հասնում  Խոր  Հովտին։  Այնտեղ  խստաշունչ  ձմեռն  էր  իշխում,  և  բոլոր  կենդանիները,  բացառությամբ  թավամազ  արջի,  Արևի  գթությունն  էին  աղերսում։

Մի  գիշեր  սոսկալի  փոթորիկ  սկսվեց․  այնպիսի  փոթորիկ,  որ  ծառեր  էր  ջարդում  և  արմատախիլ  անում,  ժայռեր  էր  փշրում  և  իր  ճանապարհին  ավերում  ամեն  ինչ։  Սակայն  մի  փոքրիկ  կղզյակի  վրա,  Մեծ  Ջրերի  մեջտեղում  կանգնած  էր  միայնակ  մի  թզենի  և  անտարբեր  երգում  էր  գարնան  երգը՝  ծաղրելով  մոլեգնող  տարերքը։

Այս  բանն  ավելի  կատաղեցրեց  փոթորկին։

―  Քեզ  կսպանե՛մ,―  գոռաց  ամպրոպը  և  հարվածեց  քաջ  թզենու  ուղղակի  սրտին։

Ա՛յ  քեզ  զարմանք,  նույնիսկ  նրա  երգը  չդադարեց։  Թզենու  սրտում  վառվող  կրակը  երգը  փոխանցեց  լճի  ալիքներին,  որոնք  հերթով  փոխանցեցին  ափերին  և  այնտեղից՝  դեպի  հեռուները։

Արդեն  փոթորիկը  ուժասպառվում  էր։  Համարյա  արևածագ  էր,  փոթորիկը  հեռացել  էր  հյուսիս,  իր  ետևում  ավերածություն  թողնելով։  Ամպրոպը  նույնպես  չվել  էր  փոթորկի  հետ,  անընդհատ  ետ  նայելով  շանթահարված  թզենուն։  Թզենին  այլևս  չէր  երգում,  նրա  բունն  ու  ճյուղերը  կրակով  էին  բռնկված,  և  կապույտ  ծխի  մի  սյուն  էր  երկինք  բարձրանում։

Խոր  Հովտում  բնակվող  կենդանիները  շուտով  նկատեցին  այդ  ծուխը։

Անգղը  թռավ  վեր  և  աչքերը  հառեց  ծխի  կողմը։

―  Կրա՜կ,―  գոչեց  նա,―  կրակ  կա  կղզու  վրա։

―  Ի՞նչ  բան  է  այդ  կրակը,  ինչի՞  է  նման,―  հարցրին  մյուս  կենդանիները։

―  Մի  կարմրադեղին  բան  է  և  անընդհատ  երգում  է,  ահա  ամենը,  ինչ  գիտեմ  կրակի  մասին,―  պատասխանեց  անգղը։

―  Կրակը  մեր  բարեկամն  է,―  ասաց  սարդը,―  եթե  կարողանանք  կրակը  բերել,  մեզ  տաք  կպահի։  Ուզո՞ւմ  եք  գնամ  բերեմ։

―  Ի՞նչ․․․  Դո՞ւ,―  ծիծաղեց  բուն  հեգնանքով,―  քո  սրունքներն  այնքան  ծուռտիկ  են,  մի  արջի  քուն  կտևի  մինչև  գնաս  և  վերադառնաոս։  Ես  ինքս  կգնամ։

Բուն  թափահարեց  թևերը  և  շարժվեց  դեպի  կղզին։

Պարզվեց,  որ  կրակ  բերելը  շատ  ավելի  դժվար  էր,  քան  թվում  էր  բուին։  Նա  վերցրեց  շիկացած  կրակի  մի  կտոր  և  ցավից  գոռալով՝  վայր  գցեց  անմիջապես։  Նա  խանձել  էր  իր  փետուրները  և  շատ  ուրախ  կլիներ,  եթե  տուն  վերադառնար  առանց  նոր  փորձանքի։  Երբ  վերադարձավ,  անմխիթար  կերպով  մի  ճյուղի  նստած՝  ջանում  էր  արդարացնել  իրեն։

―  Կրակը  մեր  բարեկամը  չէ,  նա  նույնիսկ  չուզեց  ինձ  հետ  խոսել,  քիչ  էր  մնում  սպաներ  ինձ։

―  Ես  դիմացկուն  մաշկ  ունեմ,―  պարծեցավ  ակնոցավոր  օձը,―  գնամ  տեսնեմ  ինչ  կարող  եմ  անել։

Բայց  նա  էլ  այրվածքներ  ստանալով  իսկույն  ընկրկեց։

―  Կրակը  արտակարգ  ուժ  ունի,―  բացատրեց  նա  մյուսներին,  երբ  վերադարձավ  ձեռնունայն,―  ամբողջովին  այրեց  ինձ։

―  Դուք  ինձ  մոռացե՞լ  եք։  Ես  արտակարգ  ուժ  ունեմ,  և  ո՞վ  գիտե,  գուցե  ինձ  հաջողվի  կրակը  բերել։  Ես  գիտեմ  նրա  հետ  վարվելու  ձևը,―  ասաց  սարդը։

Թեև  ոչ  ոք  չհավատաց,  բայց  ոչ  մեկն  այս  անգամ  չփորձեց  նրան  հեգնել,  բոլորն  էլ  ուզում  էին  տեսնել,  թե  նա  ինչպես  կկատարի  իր  խոստումը։

Սարդը  չշտապեց  գնալ։  Ամենից  առաջ  մի  մեծ  պարկ  ճարեց  և  խնամքով  ծալելով,  կապեց  իր  մեջքին։  Հետո  ճանապարհ  ընկավ։

Նրա  ճանապարհորդությունը  երկար  տևեց։  Սարդի  ծռմռված  սրունքները  դժվարությամբ  էին  հաղթահարում  հանդիպող  խոչընդոտները,  և  երբ  մտավ  ջուրը,  ալիքները  նրան  այս  ու  այն  կողմ  էին  շպրտում,  նա  աշխատում  էր,  որ  իր  մեջքի  բեռը  իրեն  ջրի  հատակը  չքաշի։

Մի  փոքր  հանգստանալուց  հետո  սարդը  վճռական  գործի  անցավ։  Իր  կապոցից  հանելով  մի  երկար  թել՝  կամաց֊-կամաց  փաթաթեց  ամենաշիկացած  կտորին  և  սկսեց  մի  կախարդական  պար  պարել,  որպեսզի  թելը  չբռնկվի։  Երբ  վերջացրեց,  թանկագին  ավարը  դրեց  կապոցի  մեջ  և  վերադարձի  ճամփան  բռնեց։

Բոլոր  կենդանիները  նրան  էին  սպասում։  Նրանք  անհամբեր  հետաքրքրությամբ  շրջապատեցին  սարդին  տեսնելու,  թե  ի՞նչ  է  արել։  Սարդը  թափ  տվեց  կրակը  կապոցից  և  ասաց․

―  Քաջ  թզենին  մի  այնպիսի  բարեկամ  է  ուղարկել,  որ  ամենադաժան  ցրտին  էլ  մեզ  կտաքացնի,  բայց  մենք  պետք  է  խնամենք  նրան  և  կերակրենք,  այլապես  կսառչի։

―  Հուսով  եմ,  որ  շատ  չի  ուտի,―  ասաց  արջամուկը,  վախենալով,  որ  իր  բաժնի  կեսը  կրակին  կտան։

―  Մի  անհանգստացիր,  կրակը  միայն  չոր  փայտ  է  ուտում,―  հանգստացրեց  նրան  սարդը։

―  Օհո՜,  բայց  քիչ  առաջ  փոթորիկ  էր,  և  ամբողջ  փայտը  թրջված  է։

―  Ես  նրան  կտամ  իմ  կեղևը,  որ  թաց  էլ  է  վառվում,―  ասաց  սոճին՝  պոկելով  կեղևի  մի  մեծ,  սպիտակ  կտոր։

Սկյուռը  պոկեց  մի  մեծ  շերտ  և  մոտեցրեց  կրակին։  Դեղնակարմիր  ծուխ  բարձրացավ․  սկսեց  վառվել։

Այն  ժամանակվանից  կրակը  երբեք  չի  հանգել։  Ցերեկները  սկյուռը  պահում  էր  կրակը,  իսկ  երեկոյան  բոլորը  հավաքվում  էին  նրա  շուրջը  և  երգում  մի  երգ,  որին,  եթե  ուշադրությամբ  ականջ  դնեք,  կտեսնեք,  որ  մասնակցում  է  նաև  կրակը․
Երբ  որ  կրակն  է  բոցկլտում  պայծառ,
Մենք  սիրով  նրա  շուրջն  ենք  հավաքվում,
Լսում  տերևների  երգը  անդադար․
Մեր  բարեկամն  է  կրակը  կյանքում։

Առաջադրանքներ

1. Առաջին մաս (նախապատմություն)՝ սկսվում է փոթորիկի և ամպրոպի մասին նկարագրությամբ, այնուհետև հայտնվում է կրակը՝ թզենու բարեկամի կերպարով, և դրա տարածման պատմությունը։ Այս մասի կարևորությունը հեքիաթում կայանում է նրանում, որ այն ստեղծում է անհրաժեշտ ֆոն՝ կրակի հայտնվելու և կենդանիների հետ նրա փոխհարաբերությունների համար: Մեկը մյուսի հետ կապվում է՝ բնության ուժերի պայքարը և կրակի գաղտնիքը՝ այսպիսով նախապատրաստելով ներքին զարգացումը:
2. Երկրորդ մաս (գլխավոր իրադարձություն)՝ համենայն դեպս սարդի գործողությունն է կրակ բերելու շուրջ։ Սա առաջացնում է կրակի տարաբնույթ կերպարանք՝ այն իր ունեցած ուժերով և օգուտներով։ Կենդանիները սկսում են հասկանալ, թե ինչու է կրակը կարևոր, ինչպես պետք է վարվել նրա հետ, թե ինչ հետևանքներ կարող են լինել, եթե նրանք չխնամեն այն։

Բ) Դիտարկումներ

1. Կրակի ջերմության կարիք ոչ ոք չուներ: Հեքիաթի մեջ կրակը առաջին անգամ գրավում է ուշադրություն այն ժամանակ, երբ այն կրակիր է լինում թզենու կողմից: Սակայն կենդանիների համար, առհասարակ, այդ պահին կրակը դեռ «ստորգետնյա» երևույթ էր, և միայն սարդը բացահայտեց նրա իրական ուժը: Այսինքն՝ կենդանիների կարիքը կրակի հանդեպ հնարավոր է նոր էր, ինչը միտում էր մյուս մասի փոխադարձ ճանաչմանը:
2. Թզենին սիրում էր ծաղրել և ընդամենը ծիծաղում էր փոթորկի վրա: Հեքիաթում թզենու պահվածքը, ինչպես ամպրոպին վերաբերվելը, ձևավորում է նրա ուժը՝ բնական երևույթների հանդեպ անտարբեր լինելու ուղղությամբ: Նա չի վախենում փոթորիկից ու ամպրոպից, որովհետև մոլեգնող տարերքին պետք է հաղթել այլ ուժով, մանավանդ որ նա կրակի հետ է գործ ունենում, որն էլ միակ կերպար է, որը «հաղթեց» փոթորիկին:
3. Փոթորիկն ու ամպրոպը հաղթեցին թզենուն՝ շանթահարելով նրան: Այո, ըստ հեքիաթի, փոթորիկն ու ամպրոպը ստվերել էին թզենու ուժը՝ սպառնալով նրան: Բայց այս ժամանակահատվածը չէր երկարում, քանի որ նա պայքարում էր կոկիկ փոթորկի ներթափանցումներից:

88. Տրված համանուններով կազմել նախադասություններ

1. սեր (կաթի երեսի թանձր շերտ) – Տարեկան նիհարած կաթը ծածկվել էր սերով: սեր (զգացմունք) – Անհնար է առանց սեր ունենալու երջանկություն գտնել:
2. կետ (կետանիշ, գծի հատվածի սահման) – Նշված կետից սկսվում է նոր ուղին: կետ (ջրային կաթնասուն կենդանի) – Կետերը մեծ արագությամբ անցնում են օվկիանոսով:
3. քանոն (ձողաշերտ՝ չափելու և ուղիղ գծելու համար) – Մասնագետը սեղմեց քանոնը և սկսեց կառուցման աշխատանքները: քանոն (երաժշտական գործիք) – Այնքան կատարյալ էր, որ յուրաքանչյուր երանգ հնչում էր, կարծես, քանոնի վրայից:
4. դող (մարմնի սարսուռ) – Հասնելով լեռների գագաթը, նա զգաց ուժեղ դող: դող (անվին անցկացվող ռետինե շրջանակ) – Նոր դողը երեխաների խաղի համար շատ ոգևորություն է առաջացնում:
5. տոն (ձայնաստիճան) – Երաժշտական խմբի համար այս տոնը չափազանց բարձր էր: տոն (նշանավոր իրադարձության նվիրված հանդիսավոր օր) – Նա այցելեց ամենամյա տոնին՝ նշելու ընկերության հիմնադրման օրը:

---

89. Կետերի փոխարեն գրի՛ր գրիչ, բույն, ծով բառերի ձևերը:

1. Իր գրիչը հյուսել էր մեր այգու ամենաբարձր ծառի վրա:
2. Չմոտենաս իմ բույնին, ձագուկներս հանկարծ կվախենան:
3. Ճուտը գլուխը բույնից դուրս էր հանել ու սպասում էր մորը:
4. Այդ թռչունին իր ձագերով ու բույններով կբերեմ, որ իմ այգում ապրի:
5. Ձագուկները կծկվել էին բույնում ու վախեցած նայում էին:
6. Գիշերվա փոթորկից հետո ծովը հանգստանում էր:
7. Մեքենան մոտենում էր ծովին, արդեն լսվում էր նրա շառաչը:
8. Որոշեց ծովին հեռու ապրել, որ մոռանա այդ դեպքը:
9. Փոթորկուն ծովին հիանում եմ, բայց և վախենում եմ լեռնացող ալիքներից:
10. Ամենօրյա լողում էր ծովում ու վերադառնալու մասին չէր մտածում:
11. Իմ գրիչը լավ չի գրում:
12. Ձեռքը գցեց ընկերոջ գրիչին ու ծոցատետրում ինչ-որ բան նշեց:
13. Ամբողջ թանաքը գրիչից դուրս էր հոսել, ու պայուսակը տեղ-տեղ սևացել էր:
14. Այդպիսի բաները սովորական գրիչով չեն գրում:

Բառերի ձևերի քանակ՝

• գրիչ բառը ունի 4 ձև: գրիչ, գրիչի, գրիչով, գրիչից
• բույն բառը ունի 4 ձև: բույն, բույնի, բույնով, բույնից
• ծով բառը ունի 4 ձև: ծով, ծովին, ծովում, ծովից

---

90. Կետերի փոխարեն գրի՛ր փակագծում տրված բառերը:

Կենդանաբանական այգի (այգի) տնօրենը պատմում էր, որ այդ փիղը (փիղ) կապեր քանդելու հմուտ (հմուտ) վարպետ էր: Գիշերները նա համառորեն (համառորեն) ու ճարպկորեն (ճարպկորեն) քանդում էր իր ոտքեր (ոտքեր) կապած պարանները: Մի անգամ նույնիսկ կարողացել էր անաղմուկ հանել այն շինությունը (շինություն) դուռը, որտեղ նրան բանտել (բանտել): Չանհանգստացնելով խոր քնած սպասավորին (սպասավոր) նա՝ որպես այցելու, գնացել էր այգու մյուս բնակիչների (բնակիչներ) հետ ծանոթանալու:

---

91. Զույգ նախադասությունները միացրո՛ւ, մեկ բարդ նախադասություն դարձրո՛ւ՝քանի ձևով կարող ես:

1. Փողոցի ծայրը բաժանվում է նեղ ճանապարհների, որոնք տանում են դեպի այգիները:
2. Զրույցը լռում էր, իսկ նրանք լսում էին ջրերի ձայնը:
3. Վեր բարձրանալիս որսորդը զգաց, որ մեկը հետևում է իրեն:
4. Անունը Ծիրանի տափ է, սակայն Ծիրանի ոչ մի ծառ չկա այնտեղ:
5. Ժամանակին հսկաներ են ապրել, որոնց համար այդ ձորերը առուներ են եղել:
6. Շինականին քարափի գլխի հովը դուր եկավ, քանի որ կալին կալսածը հեշտ կլիներ քամուն տալ:
7. Ես ուրախ կլինեմ, եթե ամեն ինչ կկարգավորվի:
8. Դու քաջ ես ու անձնվեր, ուստի կարդարացնես մեր հույսերը:

33. Վերջածանցավոր բառերը և ածանցները

Բառեր՝

1. Վայրի – ածանց՝ -ի
2. Խոհուն – ածանց՝ -ուն
3. Մրգատու – ածանց՝ -տու
4. Մականուն – ածանց՝ -ն
5. Փութկոտ – ածանց՝ -կոտ
6. Մուրացկան – ածանց՝ -ն
7. Առհավետ – ածանց՝ -ետ
8. Արգելակ – ածանց՝ -ակ
9. Գունեղ – ածանց՝ -եղ
10. Ոսկեգույն – ածանց՝ -գույն
11. Նվազագույն – ածանց՝ -ագույն
12. Բանակ – ածանց՝ -ակ
13. Խորք – ածանց՝ -ք
14. Միածին – ածանց՝ -ին
15. Զայրույթ – ածանց՝ -ություն
16. Դռնակ – ածանց՝ -ակ
17. Միաբան – ածանց՝ -բան
18. Իշխան – ածանց՝ -ան
19. Հարսնացու – ածանց՝ -ցու

---

34. Բառակապակցություններ փոխաբերական իմաստով

1. Լուսավոր սենյակ – լուսավոր մտքեր
2. Բարձր սար – բարձր նպատակներ
3. Սև գրիչ – սև մտքեր
4. Տափակ տանիք – տափակ մտքեր
5. Սուր դանակ – սուր լեզու
6. Ծանր իր – ծանր աշխատանք
7. Խոր ձոր – խոր զգացմունքներ

---

35. Ածանցներ

1. արմավ – արմավենու
2. ուժ – ուժեղ
3. հարսն – հարսնացու
4. տենչ – տենչանք
5. գործ – գործարար
6. մետաղ – մետաղագործ
7. խռով – խռովություն
8. փայլ – փայլուն
9. վերջ – վերջնական
10. հոտ – հոտոտ
11. հուր – հուրը
12. խնձոր – խնձորենու

---

36. Ահոդակապ ունեցող բառեր

ա. Առաջին բաղադրիչները

1. նվեր – նվերատու
2. բնակ – բնակարան
3. ծաղիկ – ծաղկաման
4. խաղ – խաղալիք
5. տուն – տան մոտ
6. խումբ – խմբակ

բ. Երկրորդ բաղադրիչները

1. մարդա – մարդասիրական
2. հացա – հացարանը
3. զարդա – զարդարանք
4. հողա – հողագործ
5. օդա – օդանավ
6. նավա – նավապետ

---

37. Կետերի փոխարեն գրիր համապատասխան տառը կամ երկհնչյունը

1. Մի անգամ դեպի հարավ չվելիս ծիծեռնակները փորչանքի մեջ ընկան: Այդ տարի Շվեդցարիայում ուժեղ ցրտից բոլոր միձատները սատկել էին; Դե, էլ ի՛նչ պիտի ուտեին ծիծեռնակները. չէ՞ որ շատ թթունների նման նրանք էլ են միձատներով սնվում: Խեղճ ծիծեռնակները սովից ուժասպառ եղան ու վր ընկան: Բայց Շվեդցարիայի բնակիչներն անօգնական չթողեցին նրանց, հավատեցին, դրեցին տուփերի մեջ ու տարան երկաթուղային կայարան: Այդտեղից էլ հատուկ գնանքով արագ ու ապահով ուղարկեցին հարավ:

Դաս 7. Կից և հակադիր անկյուններ

Դասարանական առաջադրանքներ

1. Գտնել <ABC-ի կից անկյունը, եթե՝ <ABC = 111°, <ABC = 90°:
   • Այս հարցում կարծես թե երկու տարբեր անկյուններ նշված են՝ մեկը 111° և մեկը 90°. Կից անկյուններն ունեն մի ընդհանուր կողմ և լրացնում են 180°: Ուստի, եթե <ABC = 111°, ապա կից անկյունը կլինի.
   180°−111°=69°180° – 111° = 69°180°−111°=69°
   • Հետևաբար, <ABC-ի կից անկյունը 69° է:

Տնային առաջադրանքներ

1. Գտնել <ABC-ի կից անկյունը, եթե՝ <ABC = 15°:
   • Կից անկյունը կլինի.
   180°−15°=165°180° – 15° = 165°180°−15°=165°
   • Հետևաբար, <ABC-ի կից անկյունը 165° է:

---

Դաս 8. Կրկնություն

Դասարանական առաջադրանքներ

Տնային առաջադրանքներ

---

Դաս 9. Կրկնություն

Դասարանական առաջադրանքներ

1. BD ճառագայթը ABC անկյունը բաժանում է երկու անկյունների, որոնցից մեկը 17°-ով մեծ է մյուսից: Գտեք այդ անկյունները, եթե <ABC = 11°:
   • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը x+17°x + 17°x+17°. Ունենք հետևյալ հավասարությունը.
   x+(x+17°)=11°x + (x + 17°) = 11°x+(x+17°)=11°
   • Այս հավասարությունը լուծելով.
   2x+17°=11°⇒2x=11°−17°⇒2x=−6°2x + 17° = 11° \quad \Rightarrow \quad 2x = 11° – 17° \quad \Rightarrow \quad 2x = -6°2x+17°=11°⇒2x=11°−17°⇒2x=−6°
   • x=−3°x = -3°x=−3°, բայց դա հնարավոր չէ, քանի որ անկյունները չեն կարող բացասական լինել: Այսպիսով, հարցում կա սխալ:
2. BD ճառագայթը ABC անկյունը բաժանում է երկու անկյունների, որոնցից մեկը 23°-ով փոքր է մյուսից: Գտեք այդ անկյունները, եթե <ABC = 155°:
   • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը x−23°x – 23°x−23°. Ունենք հետևյալ հավասարությունը.
   x+(x−23°)=155°x + (x – 23°) = 155°x+(x−23°)=155°
   • Այս հավասարությունը լուծելով.
   2x−23°=155°⇒2x=155°+23°⇒2x=178°2x – 23° = 155° \quad \Rightarrow \quad 2x = 155° + 23° \quad \Rightarrow \quad 2x = 178°2x−23°=155°⇒2x=155°+23°⇒2x=178°
   • x=89°x = 89°x=89°, այդպիսով, 1-ին անկյունը 89°, իսկ 2-րդը 89°−23°=66°89° – 23° = 66°89°−23°=66°.
3. BD ճառագայթը ABC անկյունը բաժանում է երկու անկյունների, որոնցից մեկը 3 անգամ մեծ է մյուսից: Գտեք այդ անկյունները, եթե <ABC = 120°:
   • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը 3x3x3x. Ունենք հետևյալ հավասարությունը.
   x+3x=120°x + 3x = 120°x+3x=120°
   • Այս հավասարությունը լուծելով.
   4x=120°⇒x=30°4x = 120° \quad \Rightarrow \quad x = 30°4x=120°⇒x=30°
   • Այդպիսով, 1-ին անկյունը 30°, իսկ 2-րդը 3×30°=90°3 \times 30° = 90°3×30°=90°.
4. ABC անկյունը BD և BE ճառագայթներով բաժանված է երեք անկյունների, որոնք իրար հարաբերում են ինչպես 1:3:4: Գտեք ABD, DBE և EBC անկյունները, եթե <ABC = 60°:
   • Թող երեք անկյունները լինեն xxx, 3x3x3x և 4x4x4x. Ունենք հետևյալ հավասարությունը.
   x+3x+4x=60°x + 3x + 4x = 60°x+3x+4x=60°
   • Այս հավասարությունը լուծելով.
   8x=60°⇒x=7.5°8x = 60° \quad \Rightarrow \quad x = 7.5°8x=60°⇒x=7.5°
   • Հետևաբար, ABD անկյունը կլինի 7.5°, DBE անկյունը 22.5° (3x), և EBC անկյունը 30° (4x).
5. ABC անկյունը BD և BE ճառագայթներով բաժանված է երեք անկյունների, որոնք իրար հարաբերում են ինչպես 2:3:5: Գտեք ABD, DBE, EBC, ABE, DBC անկյունները, եթե <ABC = 10°:
   • Թող երեք անկյունները լինեն 2x2x2x, 3x3x3x և 5x5x5x. Ունենք հետևյալ հավասարությունը.
   2x+3x+5x=10°2x + 3x + 5x = 10°2x+3x+5x=10°
   • Այս հավասարությունը լուծելով.
   10x=10°⇒x=1°10x = 10° \quad \Rightarrow \quad x = 1°10x=10°⇒x=1°
   • Հետևաբար, ABD անկյունը կլինի 2°, DBE անկյունը 3°, EBC անկյունը 5°, ABE անկյունը 2°, և DBC անկյունը 8°:
6. ABC և CBD անկյունները կից են. <ABC = 43°: Գտեք <CBD:
   • Կից անկյուններն ունեն ընդհանուր կողմ և լրացնում են 180°:
   <CBD=180°−43°=137°<CBD = 180° – 43° = 137°<CBD=180°−43°=137°
7. Կից անկյուններից մեկը 30°-ով մեծ է մյուսից. Գտեք այդ անկյունները:
   • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը x+30°x + 30°x+30°. Ունենք.
   x+(x+30°)=180°x + (x + 30°) = 180°x+(x+30°)=180°
   • Լուծելով հավասարությունը.
   2x+30°=180°⇒2x=150°⇒x=75°2x + 30° = 180° \quad \Rightarrow \quad 2x = 150° \quad \Rightarrow \quad x = 75°2x+30°=180°⇒2x=150°⇒x=75°
   • Հետևաբար, 1-ին անկյունը կլինի 75°, իսկ 2-րդը 75°+30°=105°75° + 30° = 105°75°+30°=105°.
8. Կից անկյուններից մեկը 40°-ով փոքր է մյուսից. Գտեք այդ անկյունները:
   • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը x+40°x + 40°x+40°. Ունենք.
   x+(x+40°)=180°x + (x + 40°) = 180°x+(x+40°)=180°
   • Լուծելով հավասարությունը.
   2x+40°=180°⇒2x=140°⇒x=70°2x + 40° = 180° \quad \Rightarrow \quad 2x = 140° \quad \Rightarrow \quad x = 70°2x+40°=180°⇒2x=140°⇒x=70°
   • Հետևաբար, 1-ին անկյունը կլինի 70°, իսկ 2-րդը 70°+40°=110°70° + 40° = 110°70°+40°=110°.
9. Կից անկյուններից մեկը 3 անգամ մեծ է մյուսից. Գտեք այդ անկյունները:
   • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը 3x3x3x. Ունենք.
   x+3x=180°x + 3x = 180°x+3x=180°
   • Լուծելով հավասարությունը.
   4x=180°⇒x=45°4x = 180° \quad \Rightarrow \quad x = 45°4x=180°⇒x=45°
   • Հետևաբար, 1-ին անկյունը կլինի 45°, իսկ 2-րդը 3×45°=135°3 \times 45° = 135°3×45°=135°.
10. Կից անկյուններից մեկը 5 անգամ փոքր է մյուսից. Գտեք այդ անկյունները:
    • Թող 1-ին անկյունը լինի xxx, իսկ 2-րդը 5x5x5x. Ունենք.
    x+5x=180°x + 5x = 180°x+5x=180°
    • Լուծելով հավասարությունը.
    6x=180°⇒x=30°6x = 180° \quad \Rightarrow \quad x = 30°6x=180°⇒x=30°
    • Հետևաբար, 1-ին անկյունը կլինի 30°, իսկ 2-րդը 5×30°=150°5 \times 30° = 150°5×30°=150°.

---

Դաս 10. Եռանկյուն

Դասարանական առաջադրանքներ

---

Դաս 10. Եռանկյունների հավասարության առաջին հայտանիշը

4o mini